Lo immortale

Per Jorge Luis Borges

Solomon saith: There is no new thing upon the
earth. So that as Plato had an imagination,
that all knowledge was but remembrance; so
Solomon given his sentence, that all novelty is
but oblivion.

FRANCIS BACON, Essays, LVIII

En Londres, ad principios de lo mese de junnîo de 1929, lo antiquario Joseph Cartaphilus, de Esmirna, offeriu ad la princessa de Lucinge los sèx volúmenes en quarto menore (1715-1720) de la Iliada de Pope. La princessa los adquiriu; quando los recepeu, cambiau unas paraulas con elle. Èra, nos dice, uno hòmene consunto et terroso, de òclos grisos et barba grisa, de tractos singularemente vagos. Se maneggîava con fluidettsa et ignorantia en divèrsas lenguas; en molto paucos minutos passau de lo francese ad lo anglese et de lo anglese ad una conjunctione enigmàtica de espannîòlo de Salònica et de portughese de Macao. En octobre, la princessa audiu per un passaggèro de lo Zèus que Cartaphilus haveva mòrto en lo mare, quando retornava ad Esmirna, et que lo havevan enterrato en la ísola de Íos. En lo último tòmo de la Iliada encontrau cueste manuscripto.

Lo originale èst redacto en anglese et abunda en latinismos. La versione que offerimos èst litterale.

I

Que èo recòrde, mèos trepallîos comentsaron en uno jardino de Tèbas Hecatòmpilos, quando Diocletiano èra emperatore. Èo havevo militato (sene glòria) en las recèntes guerras egiptias, èo èro tribuno de una legione que fou acquarterata en Berenice, fronte lo Mare Rosso: la fèbre et la magía consumèron moltos hòmenes que copedettsavan magnànimos lo accîario. Los mauritanos foron vintos; la tèrra que ante occuparon las civetates rebellos fou dedicata eternamente ad los dèos plutònicos; Alexandría, debellata, implorau en vano la misericordia de lo Césare; ante de uno anno las legiones reportaron lo triunfo, mais èo locrai appenas divisare la face de Marte. Cuessa privatione me doleu et fou fòrse la càusa de que èo me lanceasse ad descoprire, per temerosos et diffusos desèrtos, la secreta Civetate de los Immortales.

Mèos trepallîos comentsaron, hao referito, en uno jardino de Tèbas. Tota cuessa nòcte non dormí, pòs qualque causa estava combattèndo en mèo còre. Me levai pauco ante de la alba; mèos esclavos dormevan, la luna haveva lo mesmo colore de la infinita arena. Uno cavallièro rendito et ensanguinato veniva de lo oriènte. Ad unos passos de mi, rotau de lo cavallo. Con una tenue voce insatiàbile me demandau en latino lo nome de lo flume que bannîava los muros de la civetate. Le respondei que èra lo Egipto, que alimentan las plobbias. Altro èst el flume que persèquo, replicau tristemente, lo flume secreto que purifica de la mòrte ad los hòmenes. Oscura sangue le manava de lo pècto. Me dice que soa patria èra una montannîa que èst ad lo altro lato de lo Ganges et que en cuessa montannîa èra fama que si qualcuno camminasse fine ad lo occidènte, onde fine lo mondo, arriparía ad lo flume cujjas aquas dan la immortalitate. Aggregau que en la márgene ulteriore se eleva la Civetate de los Immortales, ricca en bastiones et anfiteatros et tèmplos. Ante de la aurora moriu, mais èo determinai descoperire la civetate et soo flume. Interrogatos per lo executore, qualques prisioneros mauritanos confirmaron la relatione de lo viaggèro; qualcuno recordau la planura elisia, en lo tèrmino de la tèrra, onde la vita de los hòmenes èst perdurábile; qualcuno, las cúlmenes onde nasce lo Pactolo, cujjos habitantes viven uno sècolo. En Roma, conversai con filósofos que sentiron que dilatare la vita de los hòmenes èra dilatare loro agonía et multiplicare lo número de loro mòrtes. Ignoro si credei qualque vece en la Civtate de los Immortales: pènso que allora me bastau lo devere de cercare-la. Flavio, procònsule de Getulia, me integrau dooscèntos soldatos por la enterpressa. Altrosí recrutai mercenarios, que se diceron conoscetores de los camminos et que foron los primos en desertare.

Los factos ulteriores han deformato fine ad lo inextricàbile lo recòrdo de nòstras primas jornatas. Partimos de Arsínoe et entramos en lo ardènte desèrto. Attraversamos lo paese de los trogloditas, que devoran serpèntes et caren de lo commèrcio de la paraula; lo de los garamantes, que han las fémenas en commune et se nutren de leones; lo de los augilas, que solo veneran lo Tártaro. Fatigamos altros desèrtos, onde èst negra la arena; onde lo viaggèro deve usurpare las horas de la nòcte, pòs lo fervore de lo día èst intoleràbile. De lònge divisai la montannîa que dau nome a lo Océano: en soos latos cresce lo euforbio, que annula los venenos; en la cúlmene habitan los sátiros, natione de hòmenes ferales et rústicos, inclinatos ad la luxuria. Que cuessas regiones bárbaras, onde la tèrra èst matre de monstros, potessen albergare en soo seno una civetate famosa, ad totos nos semelau inconcepíbile. Prosequimos la marcîa, pòs havesse essuto uno affrònto retrocedere. Qualques temerarios dormiron con la face expòsta ad la luna; la fèbre los ardeu; en la aqua depravata de las cisternas altros beveron la follîa et la mòrte. Allora comentsaron las desertiones; molto pauco depòs, los mutines. Por reprimere-los, non vacillai ante lo exercitio de la severitate. Procedei rectamente, mais uno centurione me adverteu que los seditiosos (ávidos de venggîare la crucifixione de uno de elles) maquinavan mèa mòrte. Fugí de lo campamento, con los paucos soldatos que me èran fedeles. En lo desèrto los perdei, entre los vórtices de arena et la vasta nòcte. Una fleccîa cretana me lacerau. Varios días errai sene encontrare aqua, aut uno solo enorme día multiplicato per lo sole, per la sete et per lo temore de la sete. Laxai lo cammino ad lo arbitrio de mèo cavallo. En lo alba, la longetanía se erigeu de pirámides et de torres. Insupportàbilemente sonnîai con uno exiguo et nétedo laberinto: en lo cèntro hi habeva uno cántaro; mèas manos quasi lo toccavan, mèos òclos lo vedevan, mais tanto intrincatas et perplèxas èran las curvas que èo sapevo que iva morire ante de attingere-lo.

II

Quando me desenrolai per fine de cuesso malsònnîo, me vedei jectato et maniattachato en uno oblongo niche de pètra, non majore que una sepultura commune, superficialemente excavato en lo acre declino de una montannîa. Los latos èran húmedos, ante pulitos per lo tèmpo que per la industria. Sentí en lo pècto una dolorosa pulsatione, sentí que me consumeva la sete. Me mostrai et critai dèbilemente. A lo pède de la montannîa se dilatava sene romore uno rivocello impuro, impedito per fragmèntos et arena; en lo oppòsto márgene resplendeva (basso lo último sole aut basso lo primero) la evidènte Civetate de los Immortales. Vedei muros, arcos, frontispicios et foros: lo fondamento èra uno altiplano de pètra. Uno centenario de niches irregulares, análogos a lo mèo, solcavan la montannîa et lo valle. En la arena hi haveva pozzos de pauca profunditate; de cuessos meschinos forámenes (et de los niches) emergevan hòmenes de pèlle grisa, de barba negligènte, nudos. Credei recosnocere-los: pertenevan ad la stirpe bestiale de los trogloditas, que infestan las ripas de lo Golfo Aràbico et las cruptas etiòpicas; non me meravillîai de que non parlassen et de que devorassen serpèntes.

La urgentia de la sete me faceu temerario. Considerai que èra ad unos trenta pèdes de la arena; me lancîai, clausos los òclos, legatas ad lo dòrso las manos, montannîa joso. Fundei la faccîa sanguilentas en la aqua oscura. Bevei como se abbeven los animales. Ante de perdere-me altra vece en lo sòmno et en los delirios, inexplicàbilemente repetei unas paraulas grècas: los riccos teucros de Zelea que beven la aqua negra de lo Esepo…

Non sai quantos días et nòctes rotaron sopre mi. Doloroso, incapace de recuperare lo aprico de las cavèrnas, nudo en la ignorata arena, laxai que la luna et lo sole jocassen con mèo funèsto destino. Los trogloditas, infantiles en la barbarie, non me ajjudaron ad soprevívire aut ad morire. En vano les rogai que me dessen mòrte. Uno día, con lo filo de uno sílice rompei mèas legaturas. Altro, me levai et potei mendicare aut robare —èo, Marco Flaminio Rufo, tribuno militare de una de las legiones de Roma— mèa prima detestata rattsone de carne de serpènte.

La cupiditate de vedere a los Immortales, de toccare la soprehumana Civetate, quasi me vetava dormire. Como si penetrassen mèo propòsito, non dormevan né los trogloditas: ad lo principio inferei que me vigilavan; plus tarde, que se havevan contagîato de mèa inquietude, como poterían contagîare-se los canes. Por allongare-se de lo bàrbaro village elegei la plus pública de las horas, la declinatione de la sera, quando quasi totos los hòmenes emergen de las fissuras et de los pozzos et miran lo ponènte, sene vedere-lo. Orai en voce alta, menos por supplicare lo favore divino que por intimidare ad la tribu con paraulas articulatas. Attraversai lo rivocello que las dunas impedivan et me dirigei ad la Civetate. Confusamente me sequiron doos aut tres hòmenes. Èran (como los altros de cuesse lineagge) de minuita statura; non inspiravan temore, mais repulsione. Devei circundare qualcunas ravinas irregulares que me paresceron petrerías; offuscato per la magnitudine de la Civetate, èo la havevo creduto pròxima. Vèrso la mejjanòcte, follai, erittsiata de formas idolàtricas en la arena galbèna, la negra ombra de soos muros. Me arrestau una spècie de horrore sacro. Tanto abominatos de lo hòmene son la novitate et lo desèrto que me alecrai de que uno de los trogloditas me havesse accompannîato fine ad lo fine. Claudei los òclos et esperai (sene dormire) que resplendèsse lo día.

Hao dicto que la Civetate èra fundata sopre uno altiplano de pètra. Cueste altiplano comparàbile ad uno precipitio non èra menos arduo que los muros. En vano fatigai mèos passos: lo negro basamènto non descopería la menore irregularitate, los muros invariàbiles non parescevan consentire una sola pòrta. La fòrtsa de lo día faceu que èo me refugîasse en una cavèrna; en lo fondo hi haveva uno pozzo, en lo pozzo una scala que se immergeva vèrso la tènebra inferiore. Bassîai; per uno caos de sòrdidas gallerías arripai ad una vasta cámera circulare, appenas visíbile. Hi haveva nòve pòrtas en cuello basamènto; òcto davan ad uno laberinto que fallacemente culminava en la mesma cámera; la nona (attravèrso de altro laberinto) dava ad una seconda cámera circulare, equale ad la prima. Ignoro lo número totale de las cámeras; mèa desventura et mèa anxietate las multiplicaron. Lo silentio èra hostile et quasi perfècto; altro romore non hi haveva en cuessas profondas retes de pètra que uno vènto sobterráneo, cujja càusa non descoperí; sene rugito se perdevan entre las fissuras filos de aqua robigenata. Horríbilemente me costumei ad cuesse dubitoso mondo; considerai incredíbile que potesse exsístire altra causa que basamèntos provistos de nòve pòrtas et que basamèntos lòngos que se bifurcan. Ignoro lo tèmpo que devei camminare sobto tèrra; sai que qualque vece confundei, en la mesma nostalgia, lo atroce village de los bárbaros et mèa civetate natale, entre los racemos.

En lo fondo de uno corridore, uno non previsto muro me claudeu lo passo, una remota luce cadeu sopre mi. Altiai los offuscatos òclos: en lo vertiginoso, en lo altísimo, vedei uno círculo de cèlo tanto blavo que potei parescere-me de púrpura. Unos scalones de metallo scalavan lo muro. La fatiga me relaxava, mais ascendei, sólo arrestando-me ad veces por inutilemente singulotare de felicitate. Fui divisando capittèlos et astràgalos, frontones triangulares et cúpolas, confusas pompas de lo granito et de lo mármore. Assí me fou revelato ascèndere de la cèca regione de negros laberintos entretexitos ad la resplendènte Civetate.

Emergei ad una sòrte de pettitta plattsa; mellîore dicto, de patio. Lo encirculava uno solo edificio de forma irregulare et altitude variàbile; ad cuesse edificio heterogèneo pertenevan las divèrsas cúpolas et columnas. Ante que necuna altra caraterística de cuesse monumento incredíbile, me suspendeu lo antiquísimo de soa fàbrica. Sentí que èra anteriore ad los hòmenes, anteriore ad la tèrra. Cuessa notoria antiquitate (si bène terríbile de qualque modo por los òclos) me paresceu adequata ad lo trepallîo de operarios immortales. Cautelosamente ad lo principio, con indifferentia depòs, con desesperatione ad lo fine, errai per scalas et pavimèntos de lo inextricàbile palatio. (Depòs verificai que èran inconstantes la extensione et la altitude de los scalones, facto que me face comprèndere la singulare fatiga que me infundèron.) Cuesto palatio èst fàbrica de los dèos, pensai primamente. Explorai las inhabitatas àreas et corregei: Los dèos que lo edificaron han mòrto. Me rendei cònto de soas peculiaritates et dicei: Los dèos que lo edificaron èran fòlles. Lo dicei, bène lo sai, con una incomprensíbile reprovatione que èra quasi uno remòrso, con plus horrore intelectuale que pavore sensíbile. Ad la impressione de enorme antiquitate se jungeron altras: la de lo interminàbile, la de lo atroce, la de lo complexamente insensato. Èo havevo crocîato uno laberinto, mais la néteda Civetate de los Immortales me espaventau et repugnau. Uno laberinto èst una casa lavorata por confundere ad los hòmenes; soa architectura, pròdiga en simetrías, èst subordinata ad cuesse fine. En lo palatio que imperfèctamente explorai, la architectura careva de fine. Abundavan lo corridore sene èxito, la alta fenèstra inattingíbile, la ostentatiosa pòrta que dava ad una cèlla aut ad uno pozzo, las incredíbiles scalas invèrsas, con los scalones et la balaustrata abbasso. Altras, adheritas aèreamente ad lo costado de uno muro monumentale, morevan sene arripare ad necuna parte, depòs de doos o tres giros, en la tènebra superiore de las cúpolas. Ignoro si totos los exèmplos que hao enumerato son litterales; sai que durante moltos annos infestaron mèos malsònnîos; non pòsso ja sapere si tale aut quale característica èst una transcriptione de la realitate aut de las formas que confundèron mèas nòctes. Cuesta Civetate (pensai) èst tanto horríbile que soa mera exsistèntia et perduratione, si bène en lo cèntro de uno desèrto secreto, contamina lo passato et lo porvenire et de qualque modo compromette ad los astros. Mentre perdure, necuno en lo mondo poterà èssere valeroso aut felice. Non vòllîo descrívere-la; uno caos de paraulas heterogèneas, uno còrpo de tigre aut de tauro, en lo que pullulavan monstrosamente, conjugatos et odiando-se, dèntes, òrganos et testas, pòten (fòrse) èssere imàgenes approximativas.

Non recòrdo las fases de mèo retòrno, entre los pulverulèntos et húmedos hipogèos. Únicamente sai que non me abandonava lo temore de que, quando sortí de lo último laberinto, me haveva encirculato altra vece la nefanda Civetate de los Immortales. Necuna causa plus pòsso recordare. Cuesse oblito, acora insuperàbile, fou fòrse voluntario; fòrse las circunstantias de mèa evasione foron tanto ingratas que, en qualque día non menos oblitato altrosí, hao jurato oblitare-las.

III

Los que hajjan lècto con attentione la narratione de mèos trepallîos recordarán que uno hòmene de la tribu me sequiu como uno cane potería sequire-me, fine ad la ombra irregulare de los muros. Quando exí de lo último basamènto, lo encontrai en la bocca de la cavèrna. Èra jectato en la arena, onde trattsava tòrpidamente et removeva una fila de signos, que èran como las lètteras de los sònnîos, que uno èst ad ponto de entèndere et plus tarde se jungen. Ad lo principio, credei que se tractava de una escriptura bàrbara; depòs vedei que èst absurdo imaginare que hòmenes que non arriparon ad la paraula arripen ad la escriptura. De plus, necuna de las formas èra equale ad altra, lo quale excludeva aut allongava la possibilitate de que fossen simbòlicas. Lo hòmene las trattsava, las mirava et las corregeva. De colpo, como si le irritasse cuesse jòco, las removeu con la palma et lo antebraccîo. Me mirau, non paresceu reconóscere-me. Non obstante, tanto grande èra lo allèvio que me inundava (aut tanto grande et pávida mèa solitude) que dai en pensare que cuesse rudimentale troglodita, que me mirava dès lo sòlo de la cavèrna, haveva estato esperando-me. Lo sole calefaceva la plana; quando emprendemmos lo retorno ad lo village, sobto las primas estellas, la arena èra ardorosa sobto los pèdes. Lo troglodita me precedeu; cuessa nòcte concepei lo propòsito de ensegnare-le ad reconóscere, et fòrse ad repètere, qualques paraulas. Lo cane et lo el cavallo (reflexionai) son capaces de lo primo; moltos aucèllos, como lo lo rossinnîolo de los Cèsares, de lo último. Per molto basto que fosse lo entendimènto de un hòmene, sèmpre sería superiore ad lo de irrationales.

La humilitate et miseria de lo troglodita me portaron ad la memòria la imàgene de Argos, lo vèclo cane moribundo de la Odisèa, et assí le ponei lo nome de Argos et tentei de ensegnare-se-lo. Fracassai et volvei ad fracassare. Los arbitrios, lo rigore et la obstinatione foron de lo toto vanos. Immòbile, con los òclos inèrtes, non parescía percepire los sònos que èo tentava inculcare-le. Ad unos passos de mi, èra como si fosse molto lònge. Jectato en la arena, como una pettitta et ruinosa sfinge de lava, laxava que sopre elle girassen los cèlos, dès lo crepúsculo de lo día fine ad lo de la nòcte. Judicai impossíbile que non se rendèsse cònto de mèo propòsito. Recordai que èst fama entre los etíopes que las simias deliberatamente non parlan por que non los oblighen ad lavorare et atribuí ad suspitione aut ad temore lo silencio de Argos. De cuessa imaginatione passai ad altras, ancora plus extravagantes. Pensai que Argos et èo participavamos de univèrsos distinctos; pensai que nòstras perceptiones èran equales, mais que Argos las combinava de altra manaria et construeva con ellas altros objetos; pensai que fòrse non hi haveva objèctos por elle, sinón uno vertiginoso et continuo jòco de impressiones brevísimas. Pensai en uno mondo sene memòria, sene tèmpo; considerai la posibilitate de uno lenguage que ignorasse los substantivos, uno lenguage de verbos impersonales aut de indeclinàbiles epítetos. Assí foron morèndo los días et con los días los annos, mais qualcausa parescîuta ad la felicitate succedeu una mattina. Ploveu, con lentitudine poterosa.

Las nòctes del desèrto pòten èssere fregdas, mais cuella haveva essuto uno fògo. Sonnîai que uno flume de Tessalia (ad cujjas aquas èo havevo restituito uno pesce de auro) veniva ad rescattare-me; sopre la rossa arena et la negra pètra èo lo audiva approximare-se; la frescura de lo àere et lo romore occupato de la plobbia me esveglaron. Correi nudo ad recipere-la. Declinava la nòcte; sobto las nuves gàlbenas la tribu, non menos fortunata que èo, se offeriva ad los vívidas plobbias torrentiales en una spècie de èxtase. Parescevan coribantes ad los que possede la divinitate. Argos, pòstos los òclos en la esfèra, gemía; torrèntes le rotavan per la faccîa; non sólo de aqua, mais (depòs lo sapei) de lácrimas. Argos, le critai, Argos.

Donque, con submissa admiratione, como si descoperisse una causa perduta et oblitata face molto tèmpo, Argos balbutiau cuestas paraulas: Argos, cane de Ulisses. Et depòs, altrosí sene mirare-me: Cueste cane jectato en lo stèrcore.

Fàcilmente acceptamos la realitate, fòrse perque intuimos que necuna causa èst reale. Le demandai qué sapeva de la Odisèa. La pràctica de lo grèco le èra penosa; havei que repètere la demanda.

Molto pauco, diceu. Menos que lo rapsòda plus pàupero. Ja haveràn passato mille cènto annos dès que la inventai.

IV

Toto me fou elucidato, cuelle día. Los trogloditas èran los Immortales; lo rivocello de aquas arenosas, lo Flume que cercava lo cavallero. En quanto ad la civetate cujjo nome se haveva dilatato fine ad lo Ganges, nòve sècolos facería que los Immortales la havevan devastato. Con las reliquias de soa ruina erigèron, en lo mesmo lòco, la absurda civetate que èo recorrei: sòrte de paròdia aut revèrso et altrosí tèmplo de los dèos irrationales que maneggîan lo mondo et de los que necuna causa sabemos, salvo que non se parescen ad lo hòmene. Cuella fundatione fou lo último símbolo ad que condescendèron los Immortales; marca una etapa en que, judicando que tota impresa èst vana, determinaron vívire en lo pensamènto, en la pura speculatione. Erigèron la fàbrica, la oblitaron et foron ad habitare en las cavèrnas. Absòrtos, quasi non percepevan lo mondo físico.

Cuessas causas Homèro las refereu, como qui parla con uno enfante. Altrosí me refereu soa veclèssa et lo pòstero viagge que emprendeu, movuto, como Ulisses, per lo propòsito de arripare ad los hòmenes que non sapen lo que èst lo mare né mangîan carne condimentata con sale né suspectan lo que èst un remo. Habitau uno sècolo en la Civetate de los Immortales. Quando la derriparon, aconsellîau la fundatione de la altra. Ello non deve sorprèndere-nos; èst fama que depòs de cantare la guerra de Ilion, cantau la guerra de las ranas et los mures. Fou como uno dèo que creava lo còsmos et plus tarde lo caos.

Èssere immortale èst baladí; menos lo hòmene, totas las creaturas lo son, pòs ignoran la mòrte; lo divino, lo terríbile, lo incomprensíbile, èst sapere-se immortale. Hao notato que, malgrado las religiones, cuessa convictione èst rarísima. Israelitas, cristianos et musulmanes professan la immortalitate, mais la veneratione que tributan ad lo primo sècolo pròva que sólo creden en elle, ja que destinan totos los altros, en número infinito, ad premiare-lo aut ad punire-lo. Plus rattsonàbile me paresce la ròta de cèrtas religiones de lo Hindustàn; en cuessa ròta, que non ha principio né fine, cata vita èst effècto de la anteriore et ingenera la sequènte, mais necuna determina lo conjuncto... Addoctrinata per un exercitio de sècolos, la república de hòmenes immortales haveva consequito la perfectione de la tolerantia et quasi de lo desdigno. Sabevo que en uno tèrmino infinito le succeden ad toto hòmene totas las causas. Per soas passatas aut futuras virtudes, toto hòmene èst credidore ad tota bonitate, mais altrosí ad tota traitione, per soas infamias de lo passato aut de lo porvenire. Assí como en los jòcos de sòrte las cifras pares et las cifras impares tènden ad lo equilibrio, assí altrosí se annulan et se corrègen lo ingènio et la estoltitia, et fòrse lo rústico poèma de lo Cid èst lo contrapeso exigîuto per uno solo epíteto de las Èclogas aut per una declaratione de Heràclito. Lo pensamènto plus fugace obede ad uno desegno invisíbile et pòte coronare, aut inaugurare, una forma secreta. Sai de los que operavan lo male por que en los sècolos futuros resultasse lo bène, aut havesse resultato en los ja pretèritos... Confrontatos cosí, totos nòstros actos son justos, mais altrosí son indifferèntes. Non hi ha mèritos morales aut intellectuales. Homèro componeu la Odisèa; postulato uno tèrmino infinito, con infinitas circunstantias et cambios, lo impossíbile èst non compónere, ad lo menos una vece, la Odisèa. Necuno èst qualcuno, uno solo hòmene immortale èst totos los hòmenes. Como Cornelio Agrippa, so dèo, so hèroe, so filòsofo, so demònio et so mondo, lo quale èst una fatigosa manaria de dícere que non so.

Lo concèpto de lo mondo como sistema de precisas compensationes influeu vastamente en los Immortales. En primo tèrmino, los faceu invulneràbiles ad la pietate. Hao mentionato las anticas petrerías que rompevan los campos de la altra màrgene; uno hòmene se cadeu en la plus profonda, non poteva ferire-se né morire, mais lo consumeva la sete; ante que le jectassen una còrda passaron septenta annos. Altrosí non interessava lo pròprio destino. Lo còrpo èra uno submisso animale domèstico et le bastava, cata mese, la elemòsina de unas horas de sòmno, de uno pauco de aqua et de uno rèsto de carne. Que necuno volesse abassare-nos ad ascètas. Non hi ha placere plus complèxo que lo pensamènto et ad elle nos integravamos. Ad veces, uno stímulo extraordinario nos restituiva ad lo mondo físico. Per exèmplo, cuello mattino, lo vèclo gaudio elementale de la plobbia. Cuessos periodos èran raríssimos; totos los Immortales èran capaces de perfècta quietude; recòrdo qualque ad qui jammais hao visto de pède: uno aucèllo annidava en soo pècto.

Entre los corollarios de la doctrina de que non hi ha causa que non sèa compensata per altra, hi ha uno de molto pauca importantia teòrica, mais que nos induceu, ad fines aut ad principios de lo sècolo X, ad dispersare-nos per la face de la tèrra. Correspònde en cuestas paraulas: Exsiste uno flume cujjas aquas dan la immortalitate; en alcuna regione hi haverà altro flume cujjas aquas la eliminen. Lo número de flumes non èst infinito; uno viaggèro immortale que recorra lo mondo accaparà, qualque día, per havere bevuto de totos. Nos proponemmos descoperire cuesse flume.

La mòrte (aut soa allusione) face preciosos et patèticos ad los hòmenes. Cuestos conmòven per soa conditione de fantasmas; cata acto que executan pòte èssere último; non hi ha faccîa que non sèa per desdesegnare-se como la faccîa de uno sonnîo. Toto, entre los mortales, ha lo valore de lo irrecoperàbile et de lo infortunato. Entre los Immortales, en cambio, cata acto (et cata pensamènto) èst lo èco de altros que en lo passato lo antecedèron, sene principio visíbile, aut lo fedele presagio de altros que en lo futuro lo repeteràn fine ad lo vèrtigo. Non hi ha causa que non sèa como perduta entre infatigàbiles espèclos. Necausa pòte succèdere una sola vece, necausa èst pretiosamente precario. Lo elegiaco, lo grave, lo ceremoniale, non règen por los Immortales. Homèro et èo nos separammos en las pòrtas de Tànger; credo que non nos dicemmos addèo.

V

Recorrei nòvos regnos, nòvos impèrios. En lo automno de 1066 militai en lo pònte de Stamford, ja non recòrdo si en las filas de Harold, que non tardau en tropare soo destino, aut en las de cuello infausto Harald Hardrada que conquistau sèx pèdes de tèrra anglesa, aut uno pauco plus. En el sèptimo sècolo de la Hègira, en lo suburbio de Bulaq, transcrivei con pausata caligrafía, en uno idioma que hao oblitato, en uno alfabeto que ignoro, los sèpte viagges de Simbad et la història de la Civetate de Bronzo. En uno patio de la càrcere de Samarcanda hao jocato moltíssimo ad lo escacco. En Bikanir hao professato la astrología et altrosí en Bohemia. En 1638 fui en Kolozsvár et depòs en Leipzig. En Aberdeen, en 1714, me subscrivei ad los sèx volúmenes de la Iliada de Pope; sai que los frequentai con gaudio. Vèrso 1729 discutei lo orígene de cuesse poèma con uno professore de retòrica, clamato, credo, Giambattista; soas rattsones me parescèron irrefutàbiles. Lo quattro de octobre de 1921, lo Patna, que me conduceva ad Bombay, deveu ancorare en uno pòrto de la costa eritrèa (1). Bassîai; recordai altros mattinos molto anticos, altrosí fronte ad lo Mare Rosso, quando èo èro tribuno de Roma et la fèbre et la magia et la inactione consumevan ad los soldatos. En las affòras vedei uno fluxo de aqua clara; la provai, movuto per la costume. Quando ascendei la màrgene, uno àrbore espinoso me lacerau lo dòrso de la mano. Lo inusitato dolore me paresceu molto vivo. Incrèdulo, silentioso et felice, contemplai la pretiosa formatione de una lenta gotta de sangue. De nòvo so mortale, me repetei, de nòvo me paresco ad totos los hòmenes. Cuessa nòcte, dormí fine ad la alba.

... Hao revisato, depòs de uno anno, cuestas pàginas. Me consta que se adjustan ad la veritate, mais en los primos capítulos, et inclusive en cèrtos parràgrafos de los altros, credo percepire qualcausa falsa. Ello èst òpera, fòrse, de lo abuso de tractos circumstantiales, procedimènto que apprendei en los poètas et que toto lo contamina de falsetate, ja que cuessos tractos pòten abundare en los factos, mais non en soa memòria... Credo, non obstante, havere descopèrto una rattsone plus íntima. La escriverai; non importa que me judichen fantàstico.

La història que hao narrato paresce irreale perque en ella se mescolan los succèssos de doos hòmenes distinctos. En lo primo capítulo, lo cavallero vòle sapere lo nome de lo flume que bannîa las murallîas de Tèbas; Flaminio Rufo, que ante ha dato ad la civetate lo epíteto de Hekatómpylos, dice que lo flume èst lo Egipto; necuna de cuessas locutiones èst adequata ad elle, mais ad Homèro, que face mentione exprèssa, en la Iliada, de Tèbas Hekatómpylos, et en la Odisèa, per bocca de Protèo et de Ulisses, dice invariàbilemente Egipto per Nilo. En lo capítulo secondo, lo romano, quando beve la aqua immortale, pronuntia unas paraulas en grèco; cuessas paraulas son homèricas et pòten cercare-se en lo fine de lo famoso catàlogo de las naves. Depòs, en lo vertiginoso palatio, parla de "una reprobatione que èra quasi un remòrso"; cuessas paraulas corresponden ad Homèro, que haveva projectato cuesse horrore. Tales anomalías me inquietaron; altras, de òrdene estètico, me permettèron descoprire la veritate. Lo último capítulo las include; adí èst escripto que militai en lo pònte de Stamford, que transcrivei, en Bulaq, los viagges de Simbad lo Marino et que me subscrivei, en Aberdeen, ad la Iliada anglesa de Pope. Se lege, inter alia: "En Bikanir hao professato la astrología et altrosí en Bohemia". Necuno de cuessos testimònios èst falso; lo significativo èst lo facto de havere-los destaccato. Lo primo de totos pare convenire ad uno hòmene de guerra, mais plus tarde se advèrte que lo narratore non se rènde cònto en lo bèlico et sí en la sòrte de los hòmenes. Los que sequen son plus curiosos. Una oscura rattsone elementale me obligau ad registrare-los; lo facei perque sapevo que èran patèticos. Non lo son, dictos per lo romano Flaminio Rufo. Lo son, dictos per Homero; èst raro que cueste copie, en lo sècolo trédece, las adventuras de Simbad, de altro Ulisses, et descòpera, ad la vòlta de molto sècolos, en uno regno boreale et uno idioma bárbaro, las formas de soa Iliada. En quanto ad la oratione que collège lo nome de Bikanir, se vede que la ha fabricato uno hòmene de létteras, àvido (como el auctore de lo catàlogo de las naves) de mostrare vocàbulos splèndidos (2).

Quando se approxima lo fine, ja non remanen imàgenes de lo recòrdo; sólo remanen paraulas. Non èst estrannîo que lo tèmpo habbia confuso las que qualque vece me representaron con las que foron símbolos de la sòrte de qui me accompannîau tantos sècolos. Èo hao essuto Homèro; en breve, serai Necuno, como Ulisses; en brève, serai totos: serai mòrto.

Postdata de 1950. Entre los commentarios que ha esveglato la publicatione anteriore, lo plus curioso, ja que non lo plus urbano, bíblicamente se titula A coat of many colours (Manchester, 1948) et est òpera de la tenacíssima pluma de lo doctore Nahum Cordovero. Embraccîa unas cèntas pàginas. Parla de los centones grècos, de los centones de la bassa latinitate, de Ben Jonson, que definiu ad soos contemporèneos con fragmèntos de Sèneca, de lo Virgilius evangelizans de Alexander Ross, de los artificios de George Moore et de Eliot et, finalemente, de "la narratione attribuita ad lo antiquario Joseph Cartaphilus". Denuntia, en lo primo capítulo, breves interpolationes de Plinio (Historia naturalis, V, 8); en lo secondo, de Thomas de Quincey (Writings, III, 439); en lo tèrtso, de una epístola de Descartes ad lo ambassatore Pierre Chanut; en lo quarto, de Bernard Shaw (Back to Methuselah, V). Infère de cuessas intrusiones, aut furtos, que toto lo documento èst apòcrifo.

Ad mèo entèndere, la conclusione èst inadmissíbile. Quando se approxima lo fine, escriveu Cartaphilus, ja non remanen imàgenes de lo recòrdo; sólo remanen paraulas. Paraulas, paraulas desplattsatas et mutilatas, paraulas de altros, fou la pàupera elemòsina que le laxaron las horas et los sècolos.

Ad Cecilia Ingenieros

Comentarios

Entradas más populares de este blog

Lo ascènso de lo Islam - Stròfa (1)

La bomba que non explotau jamàis (interslavo/neolatino)